Danh xưng “Sơn Tây” và lịch sử thành lập thị xã Sơn Tây

Theo sách “Đại Việt sử ký toàn thư” và “Đại Nam nhất thống chí”: Tháng 4 năm Kỷ Sửu (1469), triều đình Đại Việt có những điều chỉnh tổ chức hành chính, định lại bản đồ toàn quốc. Cả nước chia thành phủ Phụng Thiên và 12 thừa tuyên, bên dưới có các cấp châu, huyện, xã, trang, sách. Trong đó, thừa tuyên Quốc Oai đổi tên thành thừa tuyên Sơn Tây. Từ đây, địa danh “Sơn Tây” chính thức ra đời với tư cách là một đơn vị hành chính trực thuộc chính quyền trung ương của quốc gia Đại Việt.

Ngày mồng 4 tháng 4 năm Canh Tuất (1490), vương triều Lê Sơ xác định bản đồ toàn quốc, Quốc gia Đại Việt được phân chia thành 13 “xứ thừa tuyên” là đơn vị hành chính trực thuộc triều đình trung ương, trong đó có xứ thừa tuyên Sơn Tây. Trong khoảng niên hiệu Hồng Thuận (1509-1516), vua Lê Tương Dực đổi thừa tuyên Sơn Tây thành trấn Sơn Tây. Đến năm Tân Mão (1831), vua Minh Mệnh tiến hành cải cách hành chính, lập các tỉnh ở phía Bắc, trong đó trấn Sơn Tây đổi thành tỉnh Sơn Tây. Đến ngày 21 tháng 4 năm 1965, theo Nghị quyết số 103/NQ-TVQH của Ủy ban Thường vụ Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, tỉnh Hà Đông và tỉnh Sơn Tây sáp nhập thành một đơn vị hành chính mới là tỉnh Hà Tây. Như vậy, “Sơn Tây” là tên gọi một đơn vị hành chính trực thuộc trung ương kéo dài gần nửa thiên niên kỷ, suốt từ năm tháng 4 năm Kỷ Sửu (1469) đến ngày 21 tháng 4 năm 1965.

Ngày 30/12/1924, Thống sứ Bắc kỳ J.Krautheimer ký văn bản gồm 3 điều, trong đó quyết định thành lập một đơn vị hành chính mới làm thủ phủ của tỉnh Sơn Tây gọi là thị xã Sơn Tây gồm 17 đơn vị hành chính bản địa, có giới hạn gồm: Phía Bắc giáp sông Hồng; Phía Tây và Tây Nam giáp địa phận các xã Phú Nhi và Sông Côn; Phía Nam giáp bến quân sự cũ và địa phận xã Đạm Chai (tức Đạm Trai); Phía Đông Nam và phía Đông giáp đê quân sự cũ và địa phận các xã Thuần Nghệ, Phù Sa. Thị xã Sơn Tây thuộc tỉnh Sơn Tây với tư cách là đô thị kiểu phương Tây được chính thức thành lập. Từ năm 1924 đến nay, thị xã Sơn Tây đã trải qua nhiều lần thay đổi, mở rộng địa giới hành chính.

Địa danh “Sơn Tây” tồn tại với tư cách là một địa danh hành chính đã ghi những dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Việt Nam từ thời trung đại đến hiện đại. Cho đến nay (năm 2024), địa danh hành chính Sơn Tây đã tồn tại 555 năm (1469 - 2024), địa danh hành chính thị xã Sơn Tây đã tồn tại 100 năm (1924 - 2024).